Dit artikel is in Trouw van 27 juni 2022 verschenen. Voor diegenen die het nog niet hebben gelezen….
Beste lezer,
Onder druk wordt alles vloeibaar. Dit blijkt uit de gaswinningsstop in Groningen, de grenzen aan Schiphol en de aanpak van de stikstofcrisis. Eén vraagstuk mist in dit rijtje. Hoe om te gaan met niet-legale migranten? De krapte op de arbeidsmarkt biedt een goede kans om ook hier een beleidsmatige doorbraak te realiseren. We kunnen wat dat betreft een voorbeeld nemen aan de gedoogaanpak in Duitsland.
Wat is eigenlijk de situatie van ongedocumenteerden in Nederland? Het betreft een groep zonder geldige verblijfstitel, uitgeprocedeerd of nimmer een procedure gestart. Het is lastig vast te stellen om hoeveel mensen het gaat. Het WODC schatte in 2020 hun aantal op maximaal 58.000. Vermoedelijk is het aantal veel groter. Deze migrantengroep is zeer divers, qua land van herkomst, leeftijd en verblijfsomstandigheden. Sommigen verblijven al meer dan twintig jaar illegaal in Nederland; een grote groep jongeren is hier geboren.
Formeel is het beleidsmatige mantra voor niet toegelaten migranten: geen toelating betekent uitzetting óf Nederland op eigen gelegenheid verlaten. De terugkeercijfers spreken echter boekdelen. Uit diverse rapportages (Migratieradar, Algemene Rekenkamer en IND) blijkt al decennia dat rond de 50% van de uitgeprocedeerde migranten, niet gecontroleerd uit Nederland vertrekt. Met onbekende bestemming is vertrokken. We weten niet waar ze zijn gebleven. Daarnaast zijn deze migranten vaak niet uitzetbaar, wegens gebrek aan medewerking van hun eigen land of ontbrekende formele documenten. Ook de cijfers van het Verweij Jonker Instituut (2021) over de Landelijke Vreemdelingen Voorziening (LVV) zijn tekenend. Binnen de LVV kunnen ongedocumenteerden sinds 2018 werken aan een duurzaam toekomstperspectief. Van de 537 migranten keerde echter slechts 9% terug naar hun land van herkomst, 32% diende een herhaalde asielaanvraag in, 19% verliet de LVV met onbekende bestemming en 14% van de deelnemers werd de LVV uitgezet, wegens een gebrek aan medewerking.
Ongedocumenteerden leven onder de radar, in limbo. Ze zijn onzichtbaar, knopen de eindjes aan elkaar in kwetsbaarheid en met onbestemd toekomstperspectief. Zij overleven met valse papieren, leunend op hun etnische netwerken en zijn vatbaar voor uitbuiting. Door de Koppelingswet uit 1998 zijn ongedocumenteerden uitgesloten van sociale voorzieningen, betaald werk en opleiding. Uitzonderingen hierop zijn minderjarigenonderwijs en noodzakelijke medische zorg. Deze zijn verdragsrechtelijk verplicht. Dit ‘uitrookbeleid’ heeft hardvochtige gevolgen voor deze groep en ook voor onze samenleving, waarvan zij feitelijk deel uitmaken. Een tikkende tijdbom waarvoor de politiek zijn kop in het zand steekt. Wat onzichtbaar is, bestaat niet.
De komende decennia is een grote krapte op de Nederlandse arbeidsmarkt te verwachten: in de tuinbouw, transport, zorg en horeca. Deze situatie creëert een momentum om pragmatischer ‘illegalenbeleid’ te voeren. Daarvoor hoeven we alleen bij Venlo de grens over te steken. Duitsland kent al sinds 2006 het ‘Duldungsbeleid’. De niet-uitzetbare migrant krijgt een gedoogstatus waarmee, onder meer, scholing en werk mogelijk is. Voorwaarden zijn een melding bij de autoriteiten en het uitgangspunt van uitzetting, indien mogelijk. De gedoogde migrant wordt hiermee weer zichtbaar, werkt aan zijn ontwikkeling en draagt bij aan de Duitse maatschappij. Na uiterlijk acht jaar Duldung volgt echte rechtszekerheid. De Duitse staat ‘neemt zijn verlies’ en de migrant komt in aanmerking voor een permanente verblijfsvergunning. Hoewel dit beleid ook nadelen kent, zoals een – mogelijk – ‘aanzuigende werking’, wordt met deze Duldung recht gedaan aan de menselijke waardigheid én onder ogen gezien dat deze migranten niet zomaar zúllen of kúnnen vertrekken naar hun land van herkomst.
Wat willen ongedocumenteerden in Nederland graag blijven en de handen uit de mouwen steken. Met legale of gedoogde papieren, verder aan hun toekomst bouwen, een hardwerkende ‘Nederlander’ zijn! Laten we van de pragmatiek van onze oosterburen leren en een vraagstuk met alleen verliezers transformeren naar een aanpak met meer winnaars.
Marco Hofman Met dank aan mijn student Stefan Hoek
Voor de Joost Zwagerman Essay Prijs heb ik in juli een essay geschreven over vrijheid en zijdelings ook over migratie. Dinsdag zijn de nominaties bekend geworden. En…. Niet genomineerd. Het schrijven was echter weer een interessante en spannende excercitie. Bijgaand het essay. Laat me weten wat je ervan vindt. Voor genomineerde essays zie: https://www.mdnl.nl/?p=11144
ZOEKEN NAAR HANNAH
Proloog In pandemische tijden krijgt vrijheid nieuwe vormen en betekenissen. Teruggeworpen in huiselijke en privésfeer, onderworpen aan avondklok, samenscholings-, reisverboden en verstoken van collectieve culturele en andere vrijetijdsbestedingen, dringt de vraag zich op: wat is (mijn) vrijheid?
Ik besloot te gaan fietsen, oftewel mijn verlangen en behoefte aan nieuwe reiservaringen, afgewogen tegen de algemene verbindende publieke voorschriften, normen, rechten, plichten, verboden en geboden, deden mij besluiten om de wereld in piepkleine zin naar mijn hand te zetten. De wil in de vorm van een individuele microkeuze, waarmee overigens de wereld als zodanig nooit meer dezelfde zou zijn… Via een mooie arbeidsvoorwaarde schafte ik een glimmende donderblauwe toerfiets aan, probeerde deze een dagje uit door op en neer te rijden van Amsterdam naar Utrecht en constateerde dat mij een nieuwe vriendschap was toegevallen. Het fietszadel zat als gegoten, de pedalen trapten soepel, het verzet bij een normale versnelling was groot genoeg om gemiddeld ruim boven de twintig kilometer per uur te kunnen fietsen. De versnellingen compenseerden de tegenwind en de hoogteverschillen optimaal. Vrijheid is fietsen met zo min mogelijke weerstand.
De bestemming moest Heidelberg zijn. Zo kon ik binnen vier dagen zo’n 500 kilometer de Rijn afzakken, van Amsterdam, via Flevopolder, Nijkerk, Nijmegen, Ruhrgebiet, Keulen, Bonn, Koblenz, Mainz, Worms en Mannheim. Een historische route, langs een snelweg van transport te water en een mooie doorsnede van dit deel van westelijk Duitsland.
Deutschland, Auferstehung aus der Hölle und Zerstörung, Kulturelles und politisches Beispiel, Was kann man in den Niederlanden lernen?
Overigens herbergt Heidelberg een beroemde universiteit en is schilderachtig gelegen aan de rivier Neckar en omgeven door de middelhoge bergen en bossen van het Odenwald. Wellicht kon mijn reis langs de Rijn en Heidelberg een antwoordrichting geven op mijn vraag naar de vrijheid. Duitsland was alleen toegankelijk voor noodzakelijke reizen. Voorafgaande registratie bij de gezondheidsautoriteiten en een negatieve PCR waren verplicht. En zouden hotels wel open zijn? De boekingswebsites deden vermoeden van wel. Alleen voor zakelijke doeleinden. Hoe moest ik deze reis, gelet op alle wettelijke beperkingen en de risico’s van de pandemie, aan mijzelf verantwoorden? *************************************************** De leuning (De Flevopolder) Fietsen, in de zin van toerfietsen of wielrennen, gebeurt voorovergebogen, ten gunste van de minste (wind)weerstand en met de knieën op negentig graden ten opzichte van de pedalen. De wind waait noordwest, grotendeels in de rug en dat voelt vrij. Zwevend, alsof de lichamelijke activiteit opgaat in de elementen. Ook de geest waait mee en maakt zich los van de fysiek-mentale inspanning die langdurig fietsen doorgaans is. Aan de zuidzijde van de Flevopolder staan om de honderd meter enorme windmolens die een zacht suizend wieken produceren, wat passend is bij de vlakke en groene onafzienbare akkers, afwisselende blauw en lichtgrijs bewolkte luchten en de alom zacht ruisende wind. De molens passen uitstekend in deze door de mens-gecreëerde polder. Ze vormen zelfs een esthetische ervaring en zijn monumenten van techniek waarmee wij de wereld vorm hebben geven. De turbines houden tegelijkertijd een belofte en een gezamenlijke verantwoordelijkheid voor de toekomst in. De mogelijkheid van het gebruik van techniek om ons gedrag te sturen, te vormen en ons voor toekomstige rampspoed te behoeden. Het huidige verzet van burgers tegen de komst van windturbines lijkt mij dan ook meer een gevecht tegen windmolens, eenvoudig door overheidsgezag tegenmoet te komen door schoonheid, noodzakelijkheid, water, gras en lucht optimaler aan elkaar te verbinden. De Flevo- en Noordoostpolder als nieuw wereldwonder waar de overgang tussen land en water begrensd is met om de honderd meter een windturbine met enorme afmetingen.
In deze tijden manifesteert de nationale overheid zich oppermachtig en waakt over onze publieke gezondheid. Afzonderlijke Europese landen blijken hier verschillende visies op te hebben, tot uiting komend in een kakofonie van regels en plichten. De landsgrens bepaalt het type mondkapje, waar deze gedragen dient te worden, of, waar en wanneer een avondklok of alcoholverbod geldt, welke afstand men ten opzichte van elkaar in acht dient te nemen, hoe lang de quarantaine is en wie gerechtigd is een hotelkamer te boeken. De ratio is helder. Mobiliteit en daarmee de besmettingskansen beperken. De algemene regels zijn duidelijk, legaal en legitiem, maar niet hermetisch. We leven niet in een totalitaire staat of Unie. Ruimte voor individuele vrijheid en keuzes blijven bestaan binnen de mazen en tussen de regels. Daar waar de meeste mensen zich conformeren en handhaving en bestraffing de potentiële overtreders afschrikken, is ook altijd ruimte om de strekking van de regels te volgen en de eigen vrijheid daarbinnen te zoeken. Het grijze gebied tussen meeliften en individuele vrijheid, dat eveneens een creatief proces is. En een kwestie van persoonlijke morele verantwoording, waarmee je altijd je eigen ethische rugleuning vormt. Algemene regels, plichtsbesef, sociale conventies, de situationele context, je eigen vrijheid. Bij mij mondt dat uit in: quarantaine of zelfisolatie per fiets, gecombineerd met wildkamperen en/of vermeend zakelijk hotelbezoek, sociaal contact op ruime afstand en een negatieve PCR-test. ************************************************** Existentie en essentie (Keulen) De essentie van Keulen is de Dom, de Rijn en de vrije, eigenzinnige stedelijke sfeer die er heerst. De geallieerden hebben tijdens de Tweede Wereldoorlog 90% van de stad vernietigd, maar de stad en zijn essentie zijn herrezen. Mijn eerste bezoek aan Keulen was begin jaren negentig. In de avond, reizende in een couchette, richting voormalig Joegoslavië, maakte ik een tussenstop. Door de ramen van de stationskap doemde in zachtgeel licht de pal nabij gelegen Dom op als een gedroomde Middeleeuwse kathedraal.
Een betoverende ervaring waarbij sprake was van een kortstondige eenwording met de wereld zoals deze zich aandiende. Noem het een syndroom. De vrijheid als roes, zoals zo mooi verwoord door Baudelaire (Boodelaar) en vertolkt door Johnny van Doorn in het gedicht Wordt Dronken. Van wijn, poëzie, hasjiesh of deugd; Het staat u vrij! Maar dronken moet u zijn. Hier betekent vrijheid het opheffen van het ego, het ik. Het hoogst haalbare van vrijheid is het één worden met de wereld, het opheffen van weerstand, het samenvloeien van lichaam en geest. Die tijdelijke ego-neutralisering is overigens ook te realiseren met hard fietsen, met de wind in de rug. Een vorm van vrijheid. De wind was inmiddels gedraaid naar zuidwest. Ik ploegde verder via akkers en Rijn-uiterwaarden richting Keulen, de laatste etappe vanaf Düsseldorf. Het Duitse en Franse existentialisme van Nietzsche, Gadamer, Heidegger, Jaspers, Camus, De Beauvoir en Sartre heeft mij sterk beïnvloed. Ieder mens wordt geboren en bepaalt door eigen keuzes zijn of haar essentie. Voor die keuzes is ieder mens zelf verantwoordelijk. Dat is voor een eigenzinnige adolescent of zichzelf autonoom beschouwend individu een zeer aantrekkelijke levensfilosofie, maar voor een twijfelend, onzeker, sociaaleconomisch geketend of fysiek/mentaal beperkt mens? Met Nietzsche in het achterhoofd, de mens is een dier in wording, lijkt mij (on)vrijheid meer een continuüm van sociaaleconomische- en culturele onvrijheid, via zelfbewustzijn en zelfkennis, individuele kansen en mogelijkheden, naar individuele autonomie. Waarbij de individuele vrijheid en de verhouding tot sociale sferen (familie, vrienden, werk, samenleving) gespannen blijft en om voortdurende onderlinge afstemming en empathie vraagt. *************************************************** De veelzijdigheid van de wereld (tussen Keulen en Mainz) Fietsen langs de Rijn is op zijn mooist tussen Keulen en Wiesbaden. De rivier is zo’n 500-1000 meter breed en omgeven door heuvels beplant met wijnranken, om de vijf kilometer een idyllisch dorp met vakwerkhuizen en vele eeuwenoude kerken en kastelen. Een geasfalteerd fietspad doortrekt de rivierbedding, waarbij fietsers en vrachtschepen elkaar bijkans ontmoeten. Het lukt mij eenvoudig op een schip stroomopwaarts in te halen met zo’n 21 kilometer per uur. Nabij of in kleine stadjes aan de Rijn passeer ik regelmatig Afghanen, Irakezen of Syriërs. Naar het water turend, wandelend, joggend, zittend op een bankje of hangend op een brugleuning. Stromend water werkt kalmerend, is rustgevend en universeel.
Zoals ook de Tigris en Eufraat of Helmand-rivier hun water onophoudelijk blijven afvoeren. Recente migratie heeft de Duitse bevolkingssamenstelling grondig gewijzigd. Sinds 2015 tot op heden heeft Duitsland zo’n twee miljoen migranten opgenomen. Wir schaffen das ontketende een exodus naar vrijheid, veiligheid en kansen op voorspoed. Een duizelingwekkende opgave van overheid en samenleving om deze mensen een nieuwe Heimat te geven, te spreiden over het land en de gevestigde bewoners zich niet van de nieuwkomers en het openbaar bestuur te laten vervreemden. De typische Duitse provinciestad is niet meer wat het geweest is. Hijab dragende dames, Iraakse snackbars en Pashtun of Farsi sprekende groepjes jongeren bepalen inmiddels ook het straatbeeld van Fachwerkhäuser, kabbelende riviertjes, Dönerzaken en Italienische Eiscafés. Waarom vertrekken mensen uit hun land van herkomst en wat brengt hun naar een bepaald land van aankomst? Dat is een grillig proces van vraag en aanbod. Veiligheid, toekomstperspectieven- en dromen, financiële middelen, familiaire netwerken, van horen zeggen, geluk & toeval. Migratie heeft als fenomeen een relatief autonoom karakter en is in romantische en filosofische zin een expressie van vrijheid, autonomie of zelfbeschikking. En ook een individuele keuze met een groot offer. Het verlaten van een vertrouwde plek. Vol verhalen, persoonlijke geschiedenissen. Afscheid van een bekende wereld met familie, vrienden, kennissen, collega’s, landschappen, geuren en sferen. Dit persoonlijke offer en de psychologie van de zoektocht naar geluk zal altijd sterker blijken dan de beperkingen, regels en voorwaarden van de ontvangende staat, die in West-Europa doorgaans een democratische rechtsstaat is. Migratie creëert nieuwe feiten, omstandigheden en perspectieven. Ook in politieke zin, waar de migrant, zeker van de tweede en derde generatie, zijn positie opeist, discriminatie en vooroordelen aan de kaak stelt en integratie van ontvangende samenleving en relatieve nieuwkomers een wederkerig weerbarstig proces blijkt. Zo evolueert onze wereld als een rivier die voortdurend sedimenten van elders afzet, waardoor het eens vertrouwde landschap steeds opnieuw verandert. *************************************************** Oordelen en handelen (Worms en Mannheim) Waar vrijheid ogenschijnlijk als vanzelfsprekend voorkomt, is deze ook het meest ingekapseld. In gegarandeerde rechten, hoog welvaartspeil en oneindige keuzemogelijkheden. Individueel als ruimte voor het leven als project of kunstwerk, politiek als onderdeel van een bestaande orde die manifest en onveranderlijk lijkt. In Worms houd ik een rustpauze en bezoek de Dom. Vijfhonderd jaar geleden vaardigde Karel V het Edict van Worms uit, waarmee Luther en zijn kritische geschriften over de wantoestanden in de Katholieke kerk in de ban werden gedaan. Luthers positie leidde tot een paradigmaverschuiving. God = Katholieke kerk = Waarheid versus Vrijheid = Waarheid.
De mens heeft een individuele relatie tot God en daarmee ook een eigen verantwoordelijkheid voor zijn handelen. Dat rechtvaardigt ook individuele kritiek op malversaties van instituties, waaruit religieuze en later ook politieke vrijheid voortkwamen. Ik sta hier, ik kan niet anders leerde ik vroeger op (zondags)school. Hij schijnt het toch niet gezegd te hebben en de uitspraak lijkt mij ook in strijd met de vrijheidsleer van Luther. Vrijheid is een keuze en een wilshandeling, waarmee een mens zijn Wille zur Macht uitoefent en de wereld zoals deze zich aandient naar zijn hand wil zetten. Geen noodzakelijkheid.
De Rijn beweegt majestueus door een breed dal tussen Worms en Mannheim. In de verte doemen de bergen, waartussen de Neckar stroomt, al op. De fietspaden zijn prima, grotendeels geasfalteerd, direct langs de Rijn of buitendijkse akkers, slingerend door slaperige wijndorpen en -stadjes. De hoge bruggen over de Rijn vormen de enige barrières. Hier moet ik de fiets metershoog tillen, in plaats van dat de fiets mij draagt. Eigenlijk wist ik niet veel van Mannheim. Vroeger reden we hier op doorreis met het gezin naar Oostenrijk, Zuid-Duitsland of Italië regelmatig langs. Mijn associaties waren industrie, files en nog geeneens halverwege. Een paar jaar geleden had ik op Mannheim Hauptbahnhof een nachtelijke overstap met de trein uit München richting Amsterdam en dronk ik om 2:30 AM thee op het stationsplein bij een nog geopende Döner-zaak. In de grote Duitse steden eindigde de Tweede Wereldoorlog met totale vernietiging van de fysieke wereld. Ook de mentale wereld van het denken, het geloven en de moraal mondde uit in grootse verwarring en chaos. Hoe te leven na de overgave, het einde van het totalitaire Nazi-systeem en om te gaan met vragen van schuld en verantwoordelijkheid? Het onovertroffen boek Wolfstijd van Harald Jähner geeft een historische inkijk in deze naoorlogse jaren. En een prachtig citaat: ‘Zoveel begin was er nog nooit. Zoveel einde ook niet’. Vrijheid betekende destijds overleven, steen voor steen puinruimen, jatten, ieder voor zich. En ook fotografie, dansen, provisorische cafés exploiteren. De vrouwen waren de baas; de mannen veelal terugkerend van front of kamp, gewond, werkloos en getraumatiseerd. Geen tijd voor reflectie op het eigen handelen van de voorgaande jaren. Geen geestelijke ruimte voor het beantwoorden van de schuldvraag, het eigen aandeel van betrokkenheid of loyaliteit bij het Duitsland van 1933-1945. Hoe verder te leven met de historische feiten van misdaden tegen de menselijkheid? Die vragen kwamen later, gesteld door de kinderen van de Nazi-generatie en de antwoorden daarop door middel van een grondige verwerking van dat verleden dat tot op heden voortduurt en doorwerkt in het huidige Duitsland. De wederopbouw heeft van Mannheim een moderne en aangename stad gemaakt met volop vriendelijke pleinen, de wijk Quadrate met een stratenplan á la Manhattan, die Kunsthalle en een schitterende parkachtige Rijnoever. De industrie en werven in het gebied Rhein, Mühlauhafen en Neckar krijgt een nieuwe bestemming in de vorm van historisch erfgoed en stoer uitgaansgebied. De stad oogt pluriform en ademt ontspanning, creativiteit en vrijzinnigheid. *************************************************** Liefde en geluk (Heidelberg) De fietstour nadert het einde. Langs de Neckar, van Mannheim naar Heidelberg, is nog een stuk van 25 kilometer. Het begint zachtjes te regenen. De temperatuur blijft een aangename twintig graden. Het is begin van de avond als ik de oude stad binnenrijd, langgerekt zich uitstrekkend aan de oever van de rivier, met stroomopwaarts links de beginnende bergen waar vroeger de professoren woonden en de vermaarde Philosophenweg loopt. Studenten fietsen kriskras door de kleine straatjes. De receptioniste van het hotel vraagt om een schriftelijke verklaring van niet-besmetting en voor wat voor zaken ik (eigenlijk) in Heidelberg ben. Mijn antwoord is doorgaans Weinimport. Ze zijn blij met elke gast. De receptioniste vraagt niet verder door. In de Hauptstrasse is het de volgende ochtend rustig. Hier geldt de verplichting tot het dragen van een type FFP2 masker of het houden van twee meter afstand tot een ander medemens. In de krantenstellage van de boekhandel schittert Die Zeit met een portret van Hannah Arendt in een voor haar kenmerkende pose met een sigaret in haar linkerhand. Die Prophetin der Freiheit. Was würde Hannah Arendt dazu sagen?
Zij promoveerde in Heidelberg bij filosoof, fenomenoloog en existentialist Karl Jaspers. Op het liefdesbegrip van de kerkvader Augustinus. Daar waar de ultieme liefde van Augustinus zich richt tot God, De Waarheid en de Essentie van alles, transformeert Arendt dit idee naar een seculiere variant. De liefde voor de Wereld, die we als mensen met elkaar delen, waarnemen en vormgeven. De Wereld is contingent, veranderlijk en een onzekere plek waartoe wij ons ieder, met onze eigen uniciteit, verhouden. De liefde voor deze Wereld houdt een zorgplicht en verantwoordelijkheid in. Voor de Wereld zoals we die kennen als plaats waar we leven, wonen, recreëren, vriendschappen onderhouden en liefhebben. En voor elkaar als Mensheid. We zijn als mensen onderling afhankelijk. Deze seculiere liefde voor de Wereld heeft betekenis voor verschillende thema’s, zoals klimaatverandering, bevolkingsgroei, migratie, sociale rechtvaardigheid en armoede. En kan niet zonder de individuele expressie van de politieke vrijheid. Die is volgens Arendt essentieel om zoveel mogelijk perspectieven mee te nemen in het debat, de besluitvorming, bij politieke oordeelsvorming. Die vervolgens weer bijdragen aan de vormgeving van onze gezamenlijke Wereld. Het wezen van de politieke vrijheid is de actieve deelname aan de publieke sfeer. Een republikeinse opvatting, die volgens Arendt, in navolging van Aristoteles, leidt tot Eudaimonia. Een gelukzalig gevoel van betrokkenheid bij en loyaliteit aan de politieke gemeenschap. Een kwestie van deugd. Van levenslange oefening. Is de wereld en ons bestaan een chaos, een aaneenschakeling van toevalligheden of heeft alles een betekenis en een doel? Ik weet het niet. Nietzsche versus Aristoteles. Het lijkt mij beter en constructiever te geloven in het idee van vrijheid, de wil, het maken van individuele keuzes, het geven van betekenis aan ervaringen en deze met elkaar te delen.
Ik moet naar het toilet, maar alle horeca en publieke wc’s zijn gesloten. Noodgedwongen ga ik een plantsoentje in tussen Schlierbacher Landstrasse en de spoorrails. Vermoedelijk ongezien leeg ik mijn blaas. Ik voel me een zwerver en tegelijkertijd erg vrij. Handelen naar wat zich aandient.
Voordat ik met de trein richting Nederland vertrek wil ik nog de Philosophenweg bewandelen. Een historische sensatie beleven, waarbij ik mij voorstel dat Karl Jaspers en Hannah Arendt hier gezamenlijk in gesprek zijn geweest over haar proefschrift. Liefde voor God, liefde voor de Wereld. De weg omhoog is zwaar. Mijn benen zijn door het lange fietsen vermoeid geraakt. De lichamelijke inspanning heeft de geest wel goed doen waaien.
Vrijheid bestaat. Door niet te denken en op te gaan in de wereld zoals deze zich voordoet, jezelf te verwonderen en onderdeel te voelen van het onmetelijke en het oneindige. En als wilskracht om je eigen leven te vormen en met anderen deel te nemen aan een gezamenlijk, hopelijk nooit eindigend, project, of verhaal zo men wil. Op het werk, in de stad, binnen de politieke gemeenschap. Door te leren begrijpen, te luisteren, te interpreteren, betekenis te geven en vanuit ons eigen perspectief verder het publieke vorm te geven.
Wij hadden een tijd een witte werkster in ons huis. Een grote Nigeriaan. Een zeer vriendelijke, openhartige en gulle man, die nogal roekeloos ons huis schoon maakte, waarbij nog wel eens een stofzuigerslang afbrak of een vaas omviel. Sean had ook een tijd in Finland gewoond en had daar een baan als sociaal werker, waar hij ook zijn Surinaams-Nederlandse vrouw had ontmoet. Inmiddels hebben zij twee kinderen en Sean werkt nu voor het Leger des Heils.
Sean liet mij 5 jaar geleden filmpjes zien van Black Lives Matter en hun protesten tegen politiegeweld in de VS. In Finland zochten skin heads regelmatig ruzie met hem en was het apen-gejoel altijd dichtbij.
De zaal zat stijfvol en we hadden een mooi plekje op de voorste rij. Tijdens het concert stond Sean diverse malen op, foto’s nemend, filmpjes makend en YELLING. Sommige bezoekers fronsten wat. Ik vroeg Sean wat hij van het publiek vond. He told me: white and old… Daar had hij geen ongelijk in. De gemiddelde leeftijd was boven de veertig en op 1 na was Sean de enige zwarte (man) in het publiek.
Kort citaat: De bezorgdheid van de witte man gaat niet over de achterstelling en ongelijkheid van anderen, maar over de privileges die hij zelf vreest te verliezen. Ja, de sociale rechtvaardigheidsbeweging kent gruwelijke geloofsartikelen zoals culturele toe-eigening en bezondigt zich soms aan meedogenloze cancelpraktijken, maar wie alleen oog heeft voor dat kleine kwaad vergeet al te makkelijk het grote kwaad van racisme en ongelijkheid.
Na het lezen bekroop mij een ongemakkelijk gevoel. Het was alsof mij als witte man iets aangerekend wordt. Ik heb privileges, die andere mensen (van kleur) niet hebben en daar moet ik mij bewust van zijn, voor verantwoorden en zo mogelijk ook plaats maken. Mijn tijd is geweest.
Allereerst dekt de term privilege volgens mij de lading niet waar het om gaat. Zoals iedereen ben ik de uitkomst van een geboorteloterij. Geboren in Nederland, een verzorgingsstaat met een goed onderwijsstelsel, een liefdevolle opvoeding gehad en gezegend met een goedwerkend brein. Dat lijkt mij eerder een vorm van toeval of goddelijke genade, zo men wil. Ook ken ik genoeg witte mannen met veel minder kansen, mogelijkheden en voorspoed en geluk in dit leven: werken in een kippenslachterij, in de WIA met een kapotte rug, in de armoede en de schulden etc. Privileges zijn dan ook niet zozeer voorrechten, maar meer voordelige feitelijke posities ten opzichte van anderen die verbonden kunnen zijn aan opvoeding, sociale klasse, onderwijs, maatschappelijke positie, individuele talenten, geluk etc.
Ook komt iedereen ter wereld in bestaande sociaal-economische en -culturele machtsverhoudingen waarin men leeft, woont, werkt en handelt. Zich daartoe moet verhouden door zich daaraan (grotendeels) aan te passen of zich daartegen te verzetten.
De claim van insitutioneel racisme deel ik niet. Wel dat sprake is van feitelijke ongerechtvaardigde ongelijkheid die onderwerp is van een zich steeds voortdurende maatschappelijke en politieke emancipatiestrijd. Ook zijn vooroordelen, discriminatie en stereotypering sluipende, onbewuste fenomenen die vaak niet-intentioneel en weerbarstig zijn. Zie mijn verdere motivering: https://marcohofmanopleros.wordpress.com/2020/06/11/i-dont-wanna-be-called-yo-nigga/
De term ‘white privilege’ komt mij dan ook voor als een sociale categorie, die feitelijk niet bestaat, die discriminerend is en die bol staat van de vooroordelen. De bedieners van deze term maken gebruik van dezelfde logica als waartegen zij zich verzetten: groepen mensen beschouwen als sociale categorieen en daar bepaalde eigenschappen of kwalificaties aan hangen.
Als laatste bagatalliseert Tommy ook de zogenaamde geloofsartikelen van deze beweging. Inmiddels vind ik de diverse voorbeelden van zelfgekozen censuur van vertalingen, boeken, toneelvoorstellingen en andere publieke uitspraken wel erg talrijk worden en ten koste gaan van onder meer vrije meningsuiting en de kunsten. De woke- en cancelcultuur bedient zich net iets te veel van superieur moreel gelijk en krijgt totalitaire trekjes. Woede en wraak zijn slechte raadgevers. Zie ook mijn blog: https://marcohofmanopleros.wordpress.com/2019/12/07/de-totalitaire-verleiding-van-inclusiviteit/
Tot zover een aantal meningen, gevoelens en gedachten als primaire reactie en meer vanuit de onderbuik, die overigens in deze pandemie wel wat is gegroeid.
De column van Tommy indachtig, wilde ik mijn onderbuik wel wat nader onderzoeken en ik stelde mijzelf de volgende vraag: In hoeverre moet ik mij als gepriviligeerde witte man, rekenschap afleggen over mijn priviliges en in hoeverre ben ik medeverantwoordelijk voor onwelgevallige daden en misdaden van mijn landgenoten de afgelopen eeuwen jegens andere volkeren en de praktijken van discriminatie die heden ten dagen nog bestaan?
Toevallig las ik onlangs een prachtig boek over de jaren 1945-1950 in Duitsland: Wolfstijd van Harald Jahner. Hoe leefden de Duitsers in de eerste jaren na Die Untergang en wat waren hun gedachtes en reflecties op de misdaden van het Nazi regime? https://deleesclubvanalles.nl/recensie/wolfstijd/
In dit boek kwam ik het essay van de Duitse filosoof Karl Jaspers op het spoor. Karl Jaspers, waarbij Hannah Arendt promoveerde, schreef vlak na de Tweede Wereldoorlog in april 1946 een belangrijke tekst gewijd aan de Duitse schuldvraag (Die Schuldfrage, Von der politischen Haftung Deutschlands). Die schuldvraag gaat met name over de mogelijkheid of onmogelijkheid van het spreken over een collectieve schuld voor misdaden van een regime waaronder je leeft of hebt geleefd en hoe je je daar als een individueel lid van deze samenleving toe moet verhouden.
Jaspers onderscheidt vier vormen van schuld: 1. Kriminelle Schuld: in de vorm van wederrechtelijk – crimineel – handelen; 2. Politische Schuld: de staat en diegenen die in naam van deze staat wederrechtelijk geweld jegens anderen hebben gebruikt; 3. Moralische Schuld: schuld voor handelingen of nalaten die een individuzelf begaat en waar zijn/haar geweten of anderen verantwoording voor vragen; 4. Metaphysische Schuld: de mensheid, de mede-menselijkheid & de verbinding van mens tot mens (solidariteit) maakt ons allen schuldig aan en verantwoordelijk voor al het onrecht en onrechtvaardigheid die mensen wereldwijd wordt aangedaan. De mensheid is in die zin schuldig jegens Gott allein.
Deze onderscheidingen zijn productief om onze betrokkenheid, schuld en verantwoordelijkheid per situatie en handeling te analyseren en te begrijpen.
Toegepast op discriminatie, racisme en ongelijkheid: Ben ik als ‘witte man’ schuldig aan, betrokken bij of verantwoordelijk in de zin van het bovenstaande? Heb ik een strafbaar feit begaan? Heb ik een opdracht uitgevoerd namens de staat die niet in de haak was? Heb ik een handeling uitgevoerd of iets nagelaten, waar ik gewetenswroeging van heb of waar anderen mij op hebben aangesproken? Ben ik schuldig jegens God?
Ik kan mij alleen in de laatste categorie iets voorstellen, maar dat zal voor meer mensen – iedereen – gelden. Tegelijkertijd is dit ook een open einde categorie. Waar is geen onrecht? Een mens moet leven, keuzes maken en indien nog mogelijk zich engageren met de wereld om zich/haar heen. En bout gezegd: dan gaat mij de positie van migranten in Moria meer aan het hart en voel ik mij daar meer verantwoordelijk voor dan etnisch profileren bij onze nationale politie. Voor wat betreft Moria is overigens het laatste woord over Politische Schuld nog niet gezegd…
Voor de geschiedenis van mijn land en de daden van mijn voorouders en medemensen destijds kan ik geen rekenschap afleggen. Ik was er toen niet en kan niet aangesproken worden op mijn niet-zijn en niet-handelen.
De belangrijkste winst van de BLM-beweging en de culturele en identiteitsstrijd van minder bevoorrechten is voor mij dan ook dat mijn bewustzijn van deze ongelijkheid zich meer nestelt in mijn dagelijkse denken, doen en laten. Dat vergroot verder mijn empathie en begrip. Mij labelen als Witte Man verkleint mijn begrip en empathie, daarentegen.
Rest de vraag hoe de anti-racisme beweging en de identitieitspolitiek zich verder ontwikkelt. Vooralsnog heeft BIJ1 1 zetel gekregen, wat er nog niet op wijst dat deze beweging een echte politieke vertaling heeft gekregen en leidend is voor het stemgedrag van kiezers uit groepen van mensen van kleur.
PS: 1. Overigens ben ik van mening dat Sylvana Simons een politieke en esthetische verrijking is voor de Tweede Kamer; 2. Overigens ben ik van mening dat Tommy Wieringa betere romans dan columns schrijft.
RISE (Lyrics) I could be wrong, I could be right I could be wrong, I could be wrong, I could be right I could be black, I could be white I could be right, I could be wrong I could be white, I could be black Your time has come your second skin The cost so high the gain so low Walk through the valley The written word is a lie May the road rise with you May the road rise with you May the road rise with you May the road rise with you Could be wrong, I could be right Could be wrong, I could be right I could be wrong, I could be right I could be black, I could be white I could be right, I could be wrong I could be black, I could be white They put a hot wire to my head ‘Cos of the things I did and said And made these feelings go away Model citizen in every way May the road rise with you May the road rise with you May the road rise with you May the road rise with you Anger is an energy Anger is an energy Anger is an energy Anger is an energy May the road rise with you May the road rise with you May the road rise with you May the road rise with you Anger is an energy Anger is an energy Anger is an energy Anger is an energy Could be wrong, I could be right Could be wrong, I could be right I could be wrong, I could be right I could be black, I could be white I could be right, I could be wrong I could be black, I could be white Your time has come your second skin Cost so high the gain so low Walk through the valley The written word is a lie May the road rise with you May the road rise with you May the road rise with you May the road rise with you Could be wrong, I could be right Could be wrong They put a hot wire to my head ‘Cos of the things I did and said And made these feelings go away Model citizen in every way Your time has come your second skin Cost so high the gain so low May the road rise with you May the road rise with you May the road rise with you May the road rise with you Anger is an energy Anger is an energy Anger is an energy
Kamp Moria op Lesbos is (was) als een zwerende wond die de EU als waardengemeenschap en Europa als oorsprongsmythe pijnigt.
De feiten zijn genoegzaam bekend. Moria is (was) een opvangkamp berekend op zo’n 4000 migranten. Op 9 september jl. waren dat er zo’n 14.000. Erbarmelijke hygiënische voorzieningen, groot gebrek aan elementaire gezondheidszorg, geen onderwijs voor kinderen, ratten, vuilnis en uitwerpselen. Geweld onderling, verkrachting en aanranding en veel psychische nood, zelfverminking en suïcide. Eerder waren in Moria al brandjes geweest. Ongelukjes vanwege veel open vuur waar mensen op kookten en soms ook aangestoken. Uit woede, frustratie of psychose. Verleden week ging de fik er helemaal in. Moria is niet meer. https://www.youtube.com/watch?v=egj0k4e8ZDA
De Griekse premier huilde in zijn persconferentie diezelfde dag krokodillentranen. ‘Het doet mij verdriet. Ik erken de moeilijke omstandigheden daar, maar niets kan een geldig excuus zijn voor zo’n gewelddadige reactie op gezondheidscontroles.’ Met andere woorden, deze gezondheidscontroles vanwege Corona zouden de aanleiding zijn geweest om tot brandstichting over te gaan. Een kwestie van cynische framing?
Moria was een opvangkamp sinds 2013 opgericht als gevolg van de komst van steeds meer migranten uit Syrië en later ook Irakezen, Iraniërs en Afghanen. Het vormde een doorgangshaven voor migranten die via Turkije, Lesbos en het Griekse vasteland verder Europa introkken om daar asiel aan te vragen. Nadat Macedonië en andere Balkanlanden hun grenzen hermetisch sloten, kwamen de migranten vast te zitten in Griekenland: op het vaste land en op de verschillende eilanden zoals Lesbos, Chios, Samos en Leros. 18 maart 2016 sloten Turkije en de EU de Turkije deal. Een verklaring, een politieke overeenkomst, waarin zij bepaalden dat Turkije de grenzen zou sluiten en bewaken voor migranten op weg richting Griekenland en Europa. In ruil daarvoor ontving Turkije veel geld om de opvang van deze migranten in Turkije te regelen. Verder zegde de EU toe dat de visumplicht voor Turken die richting Europa wilden reizen zou worden afgeschaft. Ook ging de deur naar het EU-lidmaatschap verder open. Deze deur is nu overigens gesloten.
Opmerkelijk aan de deal was verder dat elke migrant die toch vanuit Turkije in Griekenland aankwam naar Turkije zou worden teruggestuurd. Overigens wel na een afgewezen asielprocedure in Griekenland. Verder zou voor iedere uitgezette Syriër naar Turkije, een Syrische vluchteling legaal naar Europa kunnen komen. For every Syrian being returned to Turkey from Greek islands, another Syrian will be resettled from Turkey to the EU taking into account the UN Vulnerability Criteria. https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2016/03/18/eu-turkey-statement/
De EU-Turkije deal bleek voor een belangrijk deel te werken. Het aantal migranten dat op de Griekse eilanden aankwam decimeerde. De inwoners van de meeste lidstaten konden weer rustig slapen. Toch bleven de afgelopen jaren nog steeds bootjes aankomen. De honderden kilometers lange Turkse grens is niet waterdicht en grensautoriteiten zijn soms corrupt. Ook gebruikte Erdogan de deal soms als chantagemiddel, zoals begin dit jaar nog bleek. De migranten komen sinds de deal nu in een val terecht. Een situatie van ongewilde ballingschap, de facto detentie.
Wat zijn eigenlijk de rechten van migranten die vastzitten in Griekenland in afwachting van de zich jarenlang lang voortslepende asielprocedure? Dat zijn er diverse. Bijvoorbeeld het verbod op refoulement, het verbod om een vluchteling terug te sturen naar een land waar hij/zij gegronde vrees heeft voor vervolging (VN Vluchtelingenverdrag). Of artikel 3 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens dat bepaalt dat niemand onderworpen mag worden aan een onmenselijke behandeling. Ook binnen de EU gelden belangrijke wetten, in de vorm van Europese Richtlijnen, die een aantal minimumeisen stellen aan de opvang van asielzoekers en de uitzetting van afgewezen en uitgeprocedeerde asielzoekers. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/?uri=CELEX%3A32013L0033 https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/?uri=COM:2018:0634:FIN
De casus Moria op Lesbos – en vele andere op Grieks grondgebied – toont aan dat de Griekse autoriteiten bovengenoemde geformuleerde rechten niet tot onvoldoende naleven. Op wie of wat kunnen deze migranten zich beroepen?
Dit dilemma van geformuleerde rechten en de garantie voor naleving daarvan is mooi verwoord door Hannah Arendt: het recht om rechten te hebben. Alleen een soevereine staat kan functioneren als rechtsschepper, toezichthouder op de naleving daarvan en handhaver van het recht op grond van het geweldsmonopolie. Tot welke staat moeten de migranten zich nu eigenlijk verhouden in het niemandsland van Lesbos of Samos? Ze zijn vertrokken uit hun eigen land, om allerlei economische, politieke en persoonlijke redenen. Vermoedelijk ook omdat het land van herkomst het niet zo nauw neemt met de basisrechten van menselijke waardigheid. Van de Griekse staat en de Europese Unie valt tot op heden ook niet veel te verwachten.
Wat als de overheid je menselijke waardigheid en basisrechten niet respecteert? Wat rest dan nog? Een klacht bij het Europese Hof voor de rechten van de mens in Straatsburg; een niet-nalevingsprocedure tegen de Griekse staat bij de Europese Commissie of het EU-Hof van Justitie in Luxemburg? Dat zijn jarenlange procedures die de individuele nood van vandaag niet ledigen.
Beter is om aan te sluiten bij het eeuwenoude leerstuk van het recht op verzet gericht tegen een onrechtvaardig heerser, regering of bestuur. Dat verzet is gerechtvaardigd indien sprake is van structureel onrechtvaardig bestuur dat niet in het belang handelt van (een deel van) de ingezetenen van een staat. Een staat die de vrijheden, basisrechten, de veiligheid, het welzijn en de menselijke waardigheid van zijn onderdanen niet respecteert of kan waarborgen door willekeurig handelen of nalaten.
Mensen zonder bescherming worden eigen rechter en gebruiken hun meest elementaire recht: het recht op zelfverdediging. Migranten laten zich op Lesbos niet meer opsluiten; zij slapen en leven op de openbare weg en in bermen. Ze protesteren, saboteren en rebelleren als uitingsvormen van burgerlijke ongehoorzaamheid. Ook dringen parallellen zich op met de strafrechtelijke schulduitsluitings-gronden noodweer en noodweerexces, in individuele of collectieve zin. Noodweerexces is noodweer waarbij de grenzen van van de noodzakelijke verdediging worden overschreden. Waarbij de overschrijding het onmiddellijke gevolg is van een hevige gemoedsbeweging die direct is veroorzaakt door hetgeen waartegen men zich verzette.
Wie niet murw is gemaakt in Lesbos verzet zich na de brand in Moria. De geest lijkt uit de fles en kan als ‘inspiratie’ dienen voor migranten in een soortgelijke situatie in Griekenland.
En dat is misschien maar goed ook. Want hoelang kan een humanitaire ramp op Europees grondgebied blijven voortbestaan met medeweten van alle EU-lidstaten? De staat van de kampen is al jarenlang bekend, via uitgebreide berichtgeving in de media en verslaglegging van ngo’s en hulpverleners. De Grieken zijn niet in staat om dit zelf op te lossen, ondanks alle financiële hulp uit de EU. Griekenland is de poort naar Europa en daarmee is de opvang, de registratie en de behandeling van asielaanvragen ook een EU-vraagstuk. Evenals de omstandigheden waaronder dit gebeurt; in overeenkomst met de rechten die we zelf hebben vastgelegd in verdragen en richtlijnen.
In die zin hebben de migranten in hun miserabele positie ook zelf bewust of onbewust, gewild of ongewild politieke feiten gecreëerd die om een nieuwe Europese aanpak vragen.
De migratie naar Europa is een feitelijk gegeven. Tegengaan kan niet. Meer reguleren en anticiperen kan wel. Door te investeren in migranten, er gebruik van te maken voor onze arbeidsmarkt of soms gewoon door ons verlies te nemen in het huidige kat en muisspel van overheid en migrant.
Het verzet en de druk kunnen de migranten zelf opvoeren door verbinding te zoeken met de eilandbewoners, ondersteund door de daar aanwezige ngo’s en hulpverlenende organisaties. De migranten willen weg; veel eilandbewoners willen dat de migranten weggaan, zodat het toerisme weer kan opbloeien.
En de uiteindelijke oplossing is aan de lidstaten van de EU zelf.
De verwoesting van Moria symboliseert het definitieve einde van de EU-Turkije deal. Een momentum om schoon schip te maken. Door een grote hoeveelheid migranten daar uit de misère te halen en de asielprocedure elders – in een andere staat – te laten doorlopen; door AZC’s te bouwen in Griekenland die voldoen aan een humanitaire ondergrens en het Nederlandse Bouwbesluit. De Grieken te adviseren in de opbouw van een goed functionerend asielsysteem; door verdere harmonisering van het EU-asielbeleid. Het intensiveren van contacten tussen EU en landen van herkomst van migranten over terugname en uitzetting.
Dat vereist politieke moed en lef. Stiekem kijk ik naar onze Oosterburen.
Mei 2019 was ik in Duinkerke om een weekend lang ontbijt en lunch te verzorgen en pakketten uit te reiken aan illegale migranten in een niemandsland van park, snelwegen en hypermarchés. De migranten zijn veelal Iraakse Koerden, Afghanen en Pakistanen op weg naar Groot Brittannië.
Tijdens het uitschenken van de thee rijdt een busje van een Franse vrijwilligers-organisatie het terrein op. Een aantal mannen begint te voetballen met de kinderen.
De Franse vrijwilligers zijn zwart met lange dreadlocks. Migranten beginnen te sissen en te grijnzen. Nigga, nigga. Ze horen dit en blijven stoïcijns doorvoetballen.
Vandaag bezoeken Loek, Jeroen en ik de demonstratie, het protest, tegen racisme in het Nelson Mandela park. Een herhaling van het protest op de Dam.
Het debat in de gemeenteraad heeft de burgemeester inmiddels overleefd.
Het is druk. Duizenden mensen met enige afstand tot elkaar, borden met antiracisme leuzen, T-shirts met Black Lives Matter en spandoeken met White Privileged Wake Up.
De sfeer is gemoedelijk, strijdbaar en soms geëmotioneerd, zeker wanneer twee minuten stilte is gevraagd, waarna vrijwel iedereen knielt met de vuist omhoog. Voorzien van een heuse een taptoe.
Het publiek is enigszins gevarieerd: (veel) zwart en wit. (veel) jong en oud. Man-vrouw 50%-50%. Vrijwel geen Marrokaanse en Turkse Nederlanders, voorzover ik kan waarnemen.
De aanleiding van dit protest is uiteraard de gewelddadige dood van George Floyd door politie-optreden in Minneapolis, Waarvoor of waartegen men op dit moment precies demonstreert is zeer divers: tegen discriminatie, tegen segregatie, voor gelijke kansen, tegen Zwarte Piet, tegen politiegeweld en etnische profilering, voor meer samenwerking van ouders om hun kinderen tegen gangs te beschermen, tegen (institutioneel) racisme. https://www.at5.nl/artikelen/202548/liveblog-anti-racismedemonstratie-duizenden-mensen-aanwezig-in-nelson-mandelapark
Binnen onze samenleving, onze democratische rechtsstaat, zijn ongerechtvaardigde verschillen en discriminatoire praktijken niet meer acceptabel en al decennia juridisch geformaliseerd in wetgeving en mensenrechten. Ondanks deze rechtsnormen en de iedere burger toekomende politieke vrijheid en gelijkheid, ervaren veel mensen nog steeds een ongelijke behandeling op onrechtmatige of ongerechtvaardigde gronden.
Vroeger ging dat om mensen uit de arbeidersklasse en vrouwen, nu ligt de nadruk op de positie van niet-westerse migranten.
Stereotypen, vooroordelen en discriminatie van groepen en mensen behorende tot die groepen zijn zo oud als de mens bestaat. Sociaal psychologen stellen dat dit onderdeel is van ons brein om in a split second in te kunnen schatten of iemand te vertrouwen is ja of nee. Bij groepsvorming werkt dit ook zo. De groep die bij elkaar hoort, sluit anderen buiten en dicht deze outgroup eigenschappen of kenmerken toe die afwijken van de eigenschappen of kenmerken waartoe zij zelf toe behoren. Het al of niet behoren tot een bepaalde groep is de oorsprong van segregatie en ‘soort zoekt soort’.
Door je hiervan bewust te zijn en op je eigen vooroordelen en stereotyperingen te reflecteren is een antropologische blik nodig en daarmee het besef dat we allen onderdeel uitmaken van een gemeenschappelijke mensheid.
Bij het protest tegen discriminatie, de ervaren ongelijke behandeling en in het politieke en wetenschappelijke discours valt regelmatig de term institutioneel racisme, een term die uit de Verenigde Staten is komen overwaaien.
Allereerst lijkt het mij lastig om discriminatie en racisme in de Verenigde Staten en in Nederland met elkaar te vergelijken: een andere historie , een andere strijd, een andere staat, een andere samenleving. De documentaire America to Me geeft wat dat betreft een schitterend en tragisch beeld van de huidige segregatie in de VS. https://www.vpro.nl/programmas/america-to-me.html
Tegelijkertijd stelt Gloria Wekker in Buitenhof van afgelopen zondag dat in de Verenigde Staten het gesprek over racisme en segregatie beter en explicieter gevoerd wordt dan in Nederland. Nederlanders slaan zich volgens haar doorgaans op de borst over hun progressiviteit, hun gelijkheidsstreven, hun witte onschuld… https://www.vpro.nl/buitenhof/kijk/afleveringen/2020/buitenhof-7-juni-2020.html
Daarnaast heeft de VS al diverse Afro-Amerikaanse burgemeesters, een president en een hoogste generaal gehad, werkzaam voor George Bush jr.
Het venijn zit ‘m denk ik in het woord racisme: een ideologie van superioriteit, dat bovendien binnen het Wetboek van Strafrecht ook nog als een misdrijf is gekwalificeerd.
Het is een sociologische term, al is hier wel de vraag uit welke sociologische school dit komt. Mij lijkt het meer een politieke-mobliserende term dat een bepaald maatschappelijk vraagstuk kan agenderen.
Daar waar wetenschap zich te veel inlaat met politiek en een instrument is van sociale verandering ligt cherry picking op de loer en komen betrouwbaarheid en validiteit van wetenschappelijk onderzoek onder druk te staan.
Dit wil niet zeggen dat er geen praktijken bestaan in Nederland die ongelijke behandeling tot gevolg hebben. Die zijn er zeker. Er zijn vooroordelen en stereotyperingen van groepen en mensen ten opzichte van elkaar. Er is aantoonbare discriminatie op delen van de arbeidsmarkt; er is sprake van etnisch profileren bij de belastingdienst en sommige politiekorpsen; er is alledaags racisme, beledigen, pesten en discriminatie.
En er is onwetendheid, onbekendheid met de ander; er zijn min of meer gesloten netwerken waaruit gerecruteerd wordt, zodat de ander zonder kwade intenties buitengesloten wordt.
En er is het rapport Integratie in Zicht van het Sociaal Cultureel Planbureau (december 2016) dat laat zien dat de sociaal-economische positie van Surinaamse migranten vrijwel niet verschilt van die van autochtonen (werk, inkomen en onderwijs). https://www.scp.nl/publicaties/publicaties/2016/12/15/integratie-in-zicht
Het begrip institutioneel racisme brengt ons denk ik niet verder.
Het polariseert; het creëert afstand en wederzijds onbegrip. Het verbindt niet.
Wat helpt is het blijven aankaarten en agenderen van praktijken die ongelijkheid of discriminatoire gevolgen hebben. Met de instrumenten die we daarvoor hebben: onze politieke grondrechten, de wet en verdragen en de rechtspraak. En niet te vergeten het gesprek, de ontmoeting, de alledaagse vriendelijkheid.
Dat brengt mij tot de slotsom dat de dood van George Floyd, de protesten en het emancipatiestreven, mijn bewustzijn van ervaren ongelijkheid in onze samenleving verder heeft vergroot.
Met in het achterhoofd het onlosmakelijke besef dat in onze staat en samenleving, waar politieke gelijkheid en non-discriminatie de belangrijkste principes en rechten zijn, dit gelijkheidsstreven geen einde kent.
Na het kerstfeest van mijn werk, eindigend in Paradiso, diep in de nacht terugkerend naar huis, was ik mij er terdege van bewust dat ik over twaalf uur in een totaal andere wereld zou zijn.
Gelukkig hadden we pas om 13:00 afgesproken bij de Esso Kruibeke, onder Antwerpen, waar we elkaar zouden ontmoeten, om vandaar uit gezamenlijk naar Duinkerke te rijden.
Eerst moest ik nog Vanessa ophalen in Maarssen. Haar woonkamer stond helemaal vol met tientallen tassen, dozen en vuilniszakken gevuld met tweedehands kleding, IJsbergsla, kampeerspullen en kinderspeelgoed.
Onderweg maakten we kennis met elkaar en spraken we over onze levens.
Vanessa heeft drie kinderen en een partner die een succesvol ondernemer is in evenementen. Twee van haar kinderen hebben nogal wat beperkingen. Haar zoon en dochter hebben beiden een bindweefselziekte waardoor ze niet kunnen lang kunnen bewegen of lopen. Haar dochter moet vaak gebruik maken van een rolstoel en haar zoon is daarnaast ook autistisch.
Daar staat tegenover dat haar dochter heel zelfstandig is en in de rolstoel op interrail gaat en haar zoon op een hogeschool Business Innovation studeert.
Vanessa praat graag en is letterlijk en figuurlijk heel kleurrijk en flamboyant.
Tijdens een langdurige autorit ontstaan vaak mooie, open en interessante gesprekken.
Dat zal wel gestimuleerd worden door de voortdurende beweging en dat je elkaar niet de hele tijd aankijkt.
We zijn op ‘missie’ naar Duinkerke met de Stichting Stand by You. Deze keer een beetje in het teken van de kerst, ook al is dat niet het feest dat de meeste migranten aldaar vieren, maar wellicht wel kennen. Toch hebben we ook wat lichtjes en kransjes meegenomen.
We zijn met twaalf vrijwilligers. Een bont gezelschap wederom. Vijf mannen, zeven vrouwen, drie studenten (lerarenopleiding, internationale criminologie en een interdisciplinaire studie), een systeembeheerder, een paar docenten, een vastgoedhandelaar en een medewerker van het Leger des Heils.
We hebben er zin in en we zullen elkaar, na een paar dagen intens en hard werken, veel beter hebben leren kennen.
Op de parkeerplaats bij Parc de Puythouck, Grand Synthe, en de snelweg richting Calais/Oostende bevinden zich weer honderden migranten: veelal Koerden en Iraniërs en in mindere mate Afghanen en Pakistanen.
Op het eerste gezicht is er niet veel veranderd ten opzichte van mei dit jaar.
En toch ook weer wel.
In de bosjes van het park verblijven momenteel nog tientallen Afghanen en Pakistanen. De Pakistaanse mensensmokkelaar/reisagent die veel reizen naar de UK organiseerde is ontmaskert door Britse journalisten. Hij schijnt nu naar Italië te zijn uitgeweken. Er zijn youtube filmpjes van, ook in mijn bezit, die ik liever niet op dit blog deel.
Wij als team hebben een aantal keren met hem en ander Pakistanen gegeten in hun kampementje.
De Koerden en de Iraniërs verblijven momenteel aan de andere kant van de snelweg E42, in oude en afgebroken fabrieksgebouwen, waar we morgen thee gaan schenken. Hier verblijven ook de gezinnen met kinderen die sinds de gesloten opvang elders hun onderkomen moesten gaan zoeken.
Vandaag bereiden we brood met scrubled eggs en wat sla, tomaten en komkommer.
Voor iedereen is water en thee met veel suiker beschikbaar.
We gaan als een geoliede machine.
Eerst alles voorsnijden bij ons hotel. Tweedehandskleding gaat naar een Franse organisatie die dat te zijner tijd zal distribueren. onder de migranten.
Rond 11:00 verschijnen we op de parkeerplaats waar al tientallen migranten staan te wachten. We bouwen de ‘keuken’ op en er ontstaat al snel een rij. We hebben meer dan genoeg en sommige mensen halen drie keer. Ondertussen praten, voetballen en dansen we op Koerdische muziek. Er hangt een tijdelijke festivalsfeer.
Het blijft fascinerend waar iedereen vandaan komt en welke omzwervingen er zijn gemaakt. Ik praatte met een jonge Koerdische jongen met een zware baard die heel goed Nederlands spreekt. Hij heeft drie jaar in de omgeving van Amersfoort gewoond en uiteindelijk toch een negatieve beslissing op zijn asielaanvraag gekregen. Een andere Koerdische jongen heeft lang in Zwolle gewoond, in afwachting van zijn asielverzoek. ‘Allesz goed., meneer..?‘
Ook zijn er veel Iraniërs. Hoogopgeleid, keurig gekleed en gekapt. Geen toekomst daar. Corrupt regime, sancties Trump.
Een medevrijwilliger vraagt mij hoe hij kan verantwoorden dat wij op deze wijze wellicht illegale migratie in stand te houden. Dat dilemma voel ik zelf soms ook.
Het is de bril die je opzet. Vanuit een politiek/ juridisch standpunt zou je zo kunnen denken. Niet toelaten is terugkeren of uitzetten. Niet vertrekken is illegaal.
Feitelijk gezien zijn er honderduizenden niet-legale migranten binnen de Europese Unie die dat leven verkiezen boven terugkeer. Dat werkt criminalisering in de hand in de vorm van bijvoorbeeld mensensmokkel, wat je ook zou kunnen opvatten als de marktwaarde van reizen naar een bestemming waarvan je denkt daar je toekomst verder te kunnen opbouwen.
Vanuit menselijk of humanitair oogpunt of zelfs vanuit de waarde van gastvrijheid zou je kunnen verkiezen hen te ondersteunen.
Wat is er op tegen om wat kleding, slaapspullen en broodjes ei uit te delen aan mensen die niets hebben of in een miserabele positie zitten, zonder daarbij de schuldvraag te stellen? Dat doet het Leger des Heils ook niet.
Het is een mooie vraag, welke motieven en waarden rechtvaardigen om hier te komen en dit werk te doen? Uiteindelijk gaat het dan toch om compassie, empathie, charitas, medelijden en wat mij betreft ook respect voor de mensen hier.
Wat een offer brengen zij voor hun pursuit of happiness. En wat een overlevingsdrang. Daar kan ik zelf met mijn eigen veilige comfortabele leventje nog wat van leren.
Augustinus schreef ook de klassieker Civitate Dei. De stad van God. Een vuistdik boek, waarin Augustinus onder meer twee rijken/twee werelden uiteenzet.
Een goddelijke en seculiere wereld.
De goddelijke wereld is rechtvaardig. De kerk is/was hiervan een representant op aarde en moest waken over de moraal. Het bevorderen van de goede gezindheid van mensen, het geven van aalmoezen aan de armen en het naleven van de tien geboden.
De seculiere wereld daarentegen is de wereld van heersers, politiek, strijd en systematische onrechtvaardigheid en ongelijkheid, gelet op de aard van veel (de meeste?) mensen.
Ook bij het vraagstuk van (illegale migratie) zie je deze werelden goed terug.
De seculiere wereld van de politiek en juristerij: vluchteling of geen vluchteling, legaal of illegaal verblijf, behoud verzorgingsstaat, xenofobie, grenzen, aanzuigende werking etc.
En de religieuze, humanistische wereld van solidariteit, compassie, mededogen, zorg en hulp.
Volgens Augustinus was de Stad van God een rechtvaardige wereld met plek voor iedereen, mits niet te zondig. Het hiernamaals dus. Hemel of hel.
Zelf ben ik niet Christelijk gelovig, al begrijp ik Augustinus wel steeds beter.
Wat mij betreft zijn het wereldse, het seculiere, onlosmakelijk verbonden met het goddelijke.
Het goddelijke ervaar ik door tijdelijk volledig samen te vallen met de wereld zoals die zich op dat moment aandient, een vorm van open staan voor wat is:
Een intens en mooi gesprek, een goed stuk muziek, een bijzonder moment met mijn zonen, een lekkere vrijpartij, kunst ervaren, dans, tafeltennissen etc….
Een vorm van een tijdelijke, tijdloos lijkende, roes die je met drugs ook kan ervaren.
Een hiernamaals in de vorm van een hemel of hel, daar geloof ik niet in.
Wel in Ashes to ashes, dust to dust.
Mijn lichaam vermengt zich weer met de wereld, de aarde. En ik kom ooit terug als:
een Eendagsvlieg, een zwerver die op zijn drie-en-vijftigste sterft aan alcoholisme, een kakkerlak, een Roosje-Vergeet-Mij-Niet, Jimi Hendrix of wellicht Joseph Mengele, wat God moge verhoeden.
Tegen de schemering, rond 16:30, reden we nog even naar Auchan, zo’n 500 meter verderop. De kerstvoorbereidingen waren in volle gang. 52 kassa’s continue in bedrijf. Varkensrollade, kwartels en kalkoen in de aanbieding en Grand Cru Classés met 30% korting!!! Ik voelde mij wat duizelig en bekeek alles met een enigszins wazige blik.
In welke wereld was ik nu beland? De wereld van Kerstmis in de hypermarché.
Het was een prachtige en betekenisvolle dag.
Tijd ook voor een kerstboodschap of zelfs een belijdenis:
Verhoud je tot, verwonder je over en verzoen je met oneindig telbare werelden.
Inshallah.
De afgelopen weken is het onrustig geweest op mijn werk. Niet zozeer qua werkdruk en een volle agenda, maar vanwege de komst van Sinterklaas en (zwarte) Pieten en zijn tegenstanders.
Twee weken was Jerry Afriye van Kick Out Zwarte Piet (KOZP) al op bezoek geweest bij de minor migratievraagstukken, waarover ik in mijn blog van zondag 24 november al iets heb geschreven. https://marcohofmanopleros.wordpress.com/2019/11/24/lucy-mijn-eerste-negerin/
Vorige week heeft een student van mijn opleiding, samen met andere studenten van de beweging Conservatieven HvA, een poster opgehangen op onze free speech wall met Sinterklaas en Zwarte Piet met de teksten Conservering Zwarte Piet en Het Wordt Weer Een Heerlijk Avondje. Diverse studenten en docenten van andere opleidingen namen aanstoot aan deze poster en verscheurden deze. De poster werd nogmaals opgehangen en vervolgens weer gescheurd en verwijderd. Zwarte Piet is racisme of vrijheid van meninguiting?
Er ontspon zich een uitgebreide discussie tussen voor- en tegenstanders onder studenten en docenten van en tussen verschillende opleidingen.
Bij de tafeltennistafel, via de mail, debat bij Floor, Faculteits- en Hogeschoolbestuur, Instagram en Facebook.
Missie van de uitingsvrijheid geslaagd?
In de middag van 5 december verschenen drie Pieten met handenvol pepernoten in het gebouw op de 11e verdieping. Ze zagen er opvallend zwart uit. Dit was geen medewerkers-evenement. Ineens stormden beveiligers uit het niets op de Pieten af. Ik vorder u nu meteen het gebouw te verlaten!!!
Nog net bekomen van de plotselinge invasie, stonden daar ineens 25 studenten. Waar zijn ze? Waar zijn ze gebleven?
Het stond net 18-12 met tafeltennis. Service over.
We reageerden wat laconiek op hetgeen zojuist was gebeurd. Dit zinde de studenten niet. We raakten in een felle discussie over racisme, vrijheid van meningsuiting, safe space, kwetsen en gekwetst voelen, inclusiviteit, mensen van kleur en machtige witte heteroseksuele mannen (van middelbare leeftijd).
Het was niet alleen een discussie, ook een mond-snoering, een belaging en een gesprek tussen doven. De setting was niet optimaal, dat geef ik toe, maar het was vooral het gebezigde jargon en de overtuiging van het eigen gelijk dat mij tegen stond.
Het bleek niet mogelijk om de ‘andere kant’ van ZP discussie te laten zien. Het enkele feit dat wij de gewraakte poster en de ZP van zojuist wat relativeerden, maakten ons tot persona non grata. Niet waard om mee in gesprek te gaan. Wij bepalen wat moreel juist is en waarover we spreken, in welke taal en met wie.
Hieronder een FB-bericht dat dit illustreert:
De commotie van donderdag 5 december deed mij heel sterk denken aan het filmpje over Yale, dat ik vorige week kreeg doorgestuurd van mijn collega Loek.
Sterker, het was net alsof ik in dit fimpje terecht was gekomen op een andere plaats, in een andere tijd.
Het filmpje gaat over een bericht vanuit Yale welke kostuums wel en niet ‘mogen’ voor het Halloweenfeest met het oog op mogelijk kwetsen van bepaalde groepen binnen de universiteit. Een docent mailt vervolgens uit welke positie Yale het zich veroorlooft om voor te schrijven wat anderen mogen dragen. Dit bericht schiet weer een aantal studenten in het verkeerde keelgat en ze besluiten te protesteren voor de woning van de betreffende docente. Voor de rest kun je het fimpje bekijken (12 minuten)…
Beide situaties: op mijn werk en bij Yale gaan over vrijheid, kwetsen, gekwetst voelen, racisme en wie gerechtigd is daarover iets te zeggen.
Als je geen ervaring hebt met een vorm van kwetsen mag je er niets over zeggen en zeker niet als hoog opgeleide heteroseksuele witte man. White male supremacy.
Is dat dan geen stereotypering & stigmatisering, fenomenen die we juist uit de wereld willen hebben?
Klopt, ik ben inderdaad van het mannelijke geslacht, voel mij ook een man, ben wit van kleur en voel mij heteroseksueel. Kenmerken waar ik niets aan kan doen. Ook ben ik gepriviligeerd, dat zal ik zeker niet ontkennen. Heb een goed stel hersens en ben begiftigd met een mentale redelijkheid. Dat is goddelijke genade, mede met dank aan mijn ouders. Overigens waren mijn grootvaders hovenier respectievelijk ondernemer en hebben mijn ouders beiden niet gestudeerd.
Maar vooral ben ik een mens met ontzettend veel deelidentiteiten die ik, afwisselend van de context waar ik mij bevind, gebruik.
Voorstanders van diversiteit en inclusiviteit vinden dat men in de samenleving en binnen de staat recht moet doen aan de verschillen tussen mensen qua geslacht, gender, etniciteit, religie en andere attributen. Inclusie is dan: de mate waarin een individu waarneemt dat de groep hem of haar het gevoel van toebehoren en ruimte voor authenticiteit geeft (Jansen, Otten, Van der Zee & Jans, 2013).
Dat lijkt mij een lovenswaardig streven, idealistisch en wellicht ook utopisch.
Mensen verschillen nu eenmaal in karakter, macht, invloed, opleiding, status, opvoeding, talenten, lichaamsbouw, geslacht, gender, overtuigingen, religie, cultuur, etniciteit, kleur, gezondheid, mate van geluk en pech etc.
Dit leidt onherroepelijk tot verschillen en ook tot conflicten, indien het gaat om ervaren maatschappelijke onrechtvaardigheid van deze verschillen en de gevolgen daarvan op de maatschappelijke positie, de ervaren vrijheid en gelijkheid.
Mijns inziens zijn deze verschillen en daaruit voortkomende conflicten niet oplosbaar, maar voortdurend onderwerp van maatschappelijke en politieke aandacht.
Sterker: politiek als begrip is daar zelfs voor uitgevonden als alternatief voor geweld, de macht van de sterkste.
In Nederland komt het politieke tot uiting in een veelal democratische setting.
We kennen formele en informele spelregels voor het bespreken en beslechten van maatschappelijke conflicten. Algemeen kiesrecht, publiek debat, beslissen door meerderheid met respect voor politieke minderheden.
Volgens Lefort is democratie een arena waar de plek van de macht leeg is. Met andere woorden: een politiek besluit (een wet) of de macht is altijd tijdelijk en aanvechtbaar.
Er kunnen altijd weer andere meerderheden ontstaan en nieuwe besluiten worden genomen. De machtsbalans tussen groepen in de samenleving kan in beginsel wijzigen.
Anderen, zoals J.J. Rousseau en Carl Schmitt betogen dat democratie wel een specifiek einddoel heeft. Bijvoorbeeld de uitdrukking van de volkswil of een bij elkaar horen als ‘culturele natie’ ten opzichte van andere naties (vriend-vijand tegenstelling).
Met deze stroming is het vooralsnog verkeerd afgelopen.
De Jacobijnen introduceerden rond 1890 de guillotine en de Nazi’s formuleerden een vrij enge cultuurgemeenschap.
Het jargon van sommige inclusiviteitsdenkers en -adepten neigt naar moreel gelijk en intolerantie ten opzichte van mensen die kritisch zijn over diverstiteit en inclusie.
Wie bepaalt echter waarover gesproken mag worden en wat moreel of niet moreel juist is? Of vrij naar John Stuart Mill: Wie bepaalt wat je mag denken? Of Spinoza: het doel van de staat is de vrijheid.
In Nederland hebben we daar een mooie formule voor:
Uitingsvrijheid, behoudens ieders verantwoordelijkheid volgens de wet (artikel 7 Gw).
Ook kennen we de mensenrechten vrijheid van vereniging en vrijheid van religie, ook binnen de kaders van de wet.
Geen censuur,
Geen racisme, belediging, aanzetten tot haat, discriminiatie, smaad en laster.
Een uiting is echter pas verboden als de wet dat bepaalt bij uitspraak van een onafhankelijke rechter. Elke casus, waarin iemand stelt gekwetst te zijn door een bepaalde uiting, moet dan ook bezien worden in de specifieke context van concrete feiten en omstandigheden.
Inclusiviteit is oude wijn in nieuwe zakken
Inclusiviteit heeft totalitaire trekken
We hebben een veel beter alternatief.
Dat is de democratische rechtsstaat.
Een bewezen duurzaam en robuust (= inderdaad modewoord) bouwwerk, of zo men wil:
een tuin, waarbinnen alle vormen van diversiteit bespreekbaar zijn, kunnen groeien en bloeien.
Die democratische rechtsstaat moeten we wel blijven onderhouden.
Zij heeft voortdurend water nodig. Water dat stroomt.
Gisteren zag ik op Best of IDFA de documentaire For Sama van de Syrische Waad al-Kateab. For Sama van Waad al-Kateab heeft de VPRO IDFA Audience Award (€ 5.000,-) gewonnen. Dit is vrijdagavond jl. bekend gemaakt in Pathé Tuschinski, voorafgaand aan een vertoning van de winnende film.
De filmmaakster Waad al-Kateab filmt het verhaal van de protesten en de opstand in Syrië sinds 2011, die uiteindelijk vanaf 2012 uitmonden in een bloedige burgeroorlog, die nog steeds niet helemaal voorbij is en tot nu toe tussen de 400.000 en 600.000 slachtoffers heeft gekost (afhankelijk van de bron die men raadpleegt).
De ontketende protesten, die eerst nog een romantisch gevoel van vrijheid en revolte geven, verworden tot een burgeroorlog, waarbij het Syrische regime nietsontziend terugslaat.
Waad en Hamza worden verliefd op elkaar, nadat de ex-vriendin van Hamza de vlucht heeft verkozen boven het verdedigen van de revolutie. Ze trouwen en krijgen een kind: Sama.
Hamza is arts en werkt in een ziekenhuis waar dagelijks gewonden binnenkomen. Slachtoffers van de steeds intensievere belegering en bombardering van Oost-Aleppo.
Ze zitten als ratten in de val en het enige wat er te doen valt is overleven, schuilen tegen de bommen, het verzorgen van de gewonden en verder het beste ervan maken met de andere overblijvers.
De oorlog neemt steeds gruwelijker vormen aan. Dagelijks vallen er spijkerbommen, raketvormige omhulsels gevuld met scherpe stukjes metaal, prikkeldraad en spijkers. Ook gebruikt het leger chloorgas en bombarderen Russische vliegtuigen Aleppo dagelijks met reguliere explosieven. Waad filmt elk gruwelijk detail.
Een brancard met een jongen erop en zijn broertje ernaast lopend. De hele familie is zojuist omgekomen vertelt het broertje. De jongen sterft terstond in het ziekenhuis en de artsen en verpleegkundigen wikkelen hem in een blauwe doek. Het broertje blijft alleen achter.
Een vrouw komt het ziekenhuis binnen en realiseert zich dat haar zojuist binnengebrachte zwaargewonde zoon is overleden. Ze kan het niet geloven en neemt haar – inmiddels in doeken gewikkelde – zoon op haar schouder mee naar buiten.
Een zwaargewonde – negen maanden zwangere vrouw – komt op een brancard binnen.
Ze krijgt meteen een keizerssnee en de baby lijkt levenloos. Na een hartmassage door de arts klinkt er toch een snerpend gehuil. De baby heeft het overleeefd. De moeder is er ook weer bovenop gekomen.
Naast de huiveringewekkende en zeer claustrofobische scènes gaat de film ook over overlevingsdrang, verzet en solidariteit. Families brengen hun dagelijks leven veelal gezamenijk door, in de huiskamer en de schuilkelder. Daar kan het ook gezellig zijn. Ze spelen spelletjes, zingen met elkaar en er ontstaat wrange humor: men sluit weddenschappen af met de vraag wat de eerstvolgende bom zal zijn: een chloorgasbom, een spijkerbom of een gewone bom?
Als Oost Aleppo, op één vierkante kilometer na, in handen is gevallen van het Syrische leger besluiten Waad en Hamza met Sama, via een cordon sanitaire van de VN, Aleppo en Syrië te verlaten. De opstand en ongelijke strijd lijken definitief verloren. https://www.google.com/search?client=firefox-b-e&q=for+sama+trailer
Wat had ik nu precies gezien en wat waren eigenlijk de bedoelingen geweest van al deze bloederige en hyperrealistische beelden van Waad al Kateab?
In ieder geval is de film een document voor haar dochter Sama die geboren en deels opgegroeid is in een war zone en een verantwoording en motivering van haar ouders om te blijven in het belegerde en omsingelde Oost-Aleppo.
En een document voor de internationale gemeenschap die deze belegering en de daarmee gepaard gaande misdaden tegen de menselijkheid heeft gezien en had kunnen ingrijpen, dit had kunnen voorkomen of anderszins.
Het is gezien, het is niet onopgemerkt gebleven.
De vraag blijft bij mij wel hangen wat de internationale gemeenschap had kunnen doen tegen deze kennelijke misdrijven tegen de menselijkheid en oorlogsmisdaden van het regime Assad, gericht tegen de eigen burgerbevolking, zonder aanziens des persoons.
Nog even doorlezen….
Volgens het geldende internationale recht geldt een geweldsverbod tussen staten en worden staten als soeverein gezien (één en ondeelbaar).
Uitzonderingen hierop zijn het recht op zelfverdediging van een staat of een unaniem besluit van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (VRVN) om niet-militaire of militaire maatregelen tegen een staat te nemen.
Zie artikel 41, 42 en 51 van het VN Handvest. https://wetten.overheid.nl/BWBV0004143/1973-09-24/#Verdrag_2
Ook kan een staat de militaire hulp van een andere staat inroepen, maar dat gebeurt dan op basis van vrijwilligheid en met behoud van soevereiniteit. Zoals de Iraakse regering de afgelopen jaren de inzet heeft gevraagd Nederland om militiare assistentie te verlenen (in casu bombardementen uit te voeren) bij de strijd tegen IS binnen Irak.
Binnen de VRVN geldt het vetorecht van de permanente leden VS, Rusland, China, Frankrijk en Groot Brittannië, dus een unaniem besluit om militair in te grijpen is een zeldzaamheid, gelet op de (geopolitieke) belangen van de permanente leden.
In het geval van Syrië is wel een unanieme resolutie 2118 aangenomen in 2013, nadat Assad chemische wapens tegen zijn bevolking heeft ingezet. De resolutie veroordeelde het gebruik van chemische wapens en dwong Assad dit arsenaal te vernietigen onder toeziend oog van onze huidige minister Sigrid Kaag. De overige misdaden van Assad zijn verder sinds 2013 tot op heden geen serieus onderwerp meer geweest van resoluties van de VRVN.
Naast het geldende recht zijn ook rechtsbeginselen van de menselijke waardigheid, het recht op leven en de mensenrechten vastgelegd in VN-verdragen en ook door de meeste lidstaten erkend en ondertekend. Ook zijn misdaden/misdrijven tegen de menselijkheid en oorlogsmisdaden strafrechtelijk gecodificeerd in VN-vedragen en Europese Verdragen. In het Statuut van het Internationaal Strafhof zijn misdrijven tegen de menselijkheid gedefinieerd als ‘moord, uitroeiing, slavernij, deportatie, willekeurige gevangenneming, marteling, verkrachting, vervolging op politieke, raciale of religieuze gronden en andere onmenselijke daden, indien deel uitmakend van een wijdverbreid of stelselmatig patroon’.
Binnen het internationale recht bestaat al decennia lang discussie, mede naar aanleiding van humanitaire crises in Rwanda, Srebrenica, Somalië en Sierra Leone, of kennelijke misdrijven tegen de menselijkheid of oorlogsmisdaden tegen de eigen bevolking binnen een staat een legitieme reden is om te besluiten tot humanitaire interventie door andere staten op het grondgebied van een andere staat.
Daar zijn twee goede praktijkvoorbeelden van.
Allereerst Kosovo. De Servische staat maakte zich in 1999 schuldig aan het verdrijven en stelselmatig vermoorden van etnische Kosovaren binnen het grondgebied van klein Joegoslavië/Servië. Een resolutie van de VNVR bleef uit, waarop de NAVO besloot Belgrado te bombarderen met als doel Milosevic te dwingen deze etnische zuivering te stoppen. Dat heeft gewerkt.
Ook in Libië is een humanitaire interventie ingezet, nadat de VRVN wel een resolutie had aangenomen, waarbij overigens verschillende staten zich van stemming hadden onthouden, waaronder Rusland en China. Vervolgens greep in 2011 een Westerse coalitie met o.m. Frankrijk en de VS in Libië in en wist Khadaffi tot aftreden te dwingen. Khadaffi ontkwam, vluchtte en verborg zichzelf, maar werd ontdekt en vervolgens standrechtelijk geëxecuteerd. De Westerse coalitie liet Libië in chaos achter, wat tot op de dag van vandaag nog steeds voortduurt.
Binnen de internationale rechtswetenschap, aanvaard door de VN in 2005, is het principe van de Responsability to Protect (R2P) ontwikkeld. Kort gezegd houdt dit in dat de internationale gemeenschap, lees VN, bevolkingen dient te beschermen tegen genocide, oorlogsmisdrijven, etnische zuivering en misdrijven tegen de menselijkheid door een staat of doordat de staat waarbinnen de bevolking woonachtig is deze bescherming niet kan bieden (bijvoorbeeld in een situatie van een burgeroorlog).
R2P is een internationaal rechtsbeginsel, maar is nog niet effectief gebleken en dient zich nog te verhouden tot het VN-Handvest dat eigenlijk maar twee legale en internationaal erkende mogelijkheden geeft van interstatelijk geweld: zelfverdediging of met mandaat van de VRVN. Ook kan R2P, zonder internationaal legale grondslag, leiden tot internationaal misbruik en dienen van nationale of coalities belangen.
Zo denkt ook de Nederlandse politiek erover. Sinds het rapport van de commissie Davids van 2010 over de Nederlandse militaire inmenging in Irak (op verzoek van de VS), geldt in Nederland de Davids-doctrine. R2P als principe wordt erkend, maar Nederlandse betrokkenheid en militaire inmenging in andere staten dient altijd onder VRVN mandaat, conform het Handvest VN, te geschieden. Inmenging mag nooit alleen een politiek besluit zijn, maar altijd juridisch gedekt door het Handvest VN.
Zie ook het laatste toetsingskader Regering – Parlement deelneming Nederlandse militairen aan internationale crisisbeheersingssituaties.
Ook staat internationaal recht op gespannen voet met internationale machtspolitiek (geopolitiek). Juristen dragen geen Khalashnikovs.
Van deze spanningen tussen recht en macht zijn verschillende voorbeelden:
1. De VS valt in 2001 Afghanistan binnen, omdat de Taliban bescherming biedt aan Bin Laden. De VS interpreteert hier het recht op zelfverdediging uit het Handvest zeer ruim;
2. De VS valt in 2004 Irak binnen, ook onder het mom van zelfverdediging (massavernietingswapens), maar onder valse voorwendselen (speech Collin Powel in VN). Nederland verleent militaire steun;
3. Rusland intervenieert in Oost-Oekraïne en bezet de Krim (Oekraïens grondgebied) uit zelfverdediging en verdediging van Ruissische belangen;
4. De NAVO bombardeert Servië, met het argument van humanitaire interventie, zonder VN-mandaat;
5. Een Westerse coalitie grijpt humanitair-militair in in Libië, waarbij zij de VRVN resolutie 1973 ruim interpreteren onder protest van Rusland.
enz. enz.
Terug naar Syrië, Aleppo 2016.
Terug naar mensen van vlees en bloed: Waad, Hamza en Sama.
Nadat de soevereiniteit van de Syrische staat, het Assad regime, is aangevochten door revolterende burgers ontstaat er een burgeroorlog met verschillende facties, groeperingen en belangen.
Soevereiniteit is als een atoom, één en ondeelbaar. Als je soevereiniteit toch gaat splitsen, dan ontstaat er enorm veel energie. In dit geval heel veel negatieve energie: oorlog, elkaar bevechtende ideologische en religieuze facties, spijkerbommen, chloorgas, doden en gewonden.
Syrië was en is een geopolitiek wespennest. De Russen steunen Assad expliciet samen met Iran en Hezbollah. Quatar en Saoudi-Arabië steunen Al Quada en Al Nusra financieel en militair. Zij vechten tegen Assad.
De Westerse coalitie vocht samen met de Koerden tegen IS, deels uit collectieve zelfverdediging (voorkomen aanslagen in West Europa), deels op verzoek van Irak, deels om stabiliteit in de regio de behouden en een duurzame vestiging van IS te voorkomen. Zo was Syrië tot en met 2018 machtspolitiek verdeeld qua invloedssferen. De Russen/Assad in het Westen van Syrië, de Westerse coalitie en de Koerden in het Noorden van Syrië.
Inmiddels, sinds oktober 2019, zijn de Turken ook actief in Noord Syrië, om een veilige corridor te creëren en het Turkse belang te beschermen tegen de invloed van de YPG/PKK.
Er zijn inmiddels talloze feiten en beelden van misdrijven tegen de menselijkheid en oorlogsmisdaden, de spijkerbommen en intensieve belegering van de burgerbevolking in Aleppo. Maar zelfs al hadden enkele landen op grond van R2P een humanitaire interventie willen uitvoeren buiten het VN-Handvest om, dan was de vraag geweest hoe kansrijk deze missie was geweest in dit politieke wespennest.
Mijns inziens: absoluut kansloos. Militaire zelfmoord.
Wie is onder deze geopolitieke omstandigheden bereid te sterven voor Sama?
For Sama sloeg bij het publiek in als een ‘bom’. In stilte verliet iedereen de zaal om tijdens de lunch de eerste indrukken te verwerken.
De film liet mij met een leeg, machteloos en cynisch gevoel achter.
Ook voelde ik mij bedrieglijk rustig.
De pijn in mijn kleine teen was ineens sterk verminderd, ik maakte mij geen zorgen meer over de prop in de stofzuigerslang, de lekkende WC-kraan en de slijtage aan mijn achterband. Ook kwamen mijn intieme verbindingen in een ander daglicht te staan…
Mijn leven leek ineens heel overzichtelijk en eenvoudig.
Wat restte was berusting, tragiek en cynisme.
Of toch niet?
Eens zal Poetin het veld ruimen en Assad internationaal berecht worden.
Net als zijn voorgangers: Kaltenbrunner, Seyss Inquart, Höss, Lages, Rauter, Milosevic, Mladic en Karadzic.
De wereld en het recht zullen verantwoording vragen en de schuldigen en de misdadigers zullen hun daden onder ogen moeten zien.
Gedurende de nacht kunnen zich vervreemdende, ontregelende en ‘fantastische’ situaties voordoen. Het zal te maken hebben met de donkerte, de transit tussen wakkerheid, slaap en droom. Of voor sommigen de roes onder invloed.
In de nacht is de aangeleerde en noodzakeljke structuur even voor een aantal uren opgeschort, todat de wekker gaat en de realiteit zich weer aandient met een bak yogurt, de dagelijkse stoelgang, het verkeer naar het werk en overige praktische zaken die erbij horen. Goedemorgen.
Zelf noemde ik mijzelf altijd een avond/nachtmens. Na 15:00-en krijg ik altijd een enorme opleving en dan kan zich weer herhalen na 23:00 uur. De ochtend heb ik leren waarderen, nu mijn biologische klok sinds een aantal jaren anders is afgezet. Minder uitslapen, genieten van de zonsopgang en het frisse gras.
Sao Thomé en Principe
Toch blijf ik houden van de nacht.
Dat merkte ik onlangs weer toen ik in de lobby van een Amsterdams hotel een praatje maakte met de nachtportier. Hij had dreadlocks en sprak Engels met mij, maar hij leek mij geen Ghanees of Nigeriaan, zo zei mijn stereotyperende hersenpan.
Om één uur ‘s-nachts kwam een vrouw aan in het hotel. Ze was tijdelijk homeless, omdat haar waterleiding was gesprongen. Ze kwam van IJburg en Kazachstan. Haar kat was nog thuis en ik vroeg of hij/zij kon zwemmen.
We hadden een heel leuk gesprek met elkaar over talloze onderwerpen.
De nachtportier bleek uit Sao Tomé en Principe te komen. Het is een zelfstandige staat voor de kust van Kameroen, waar inwoners zich nog heel lang konden beroepen op een Portugees paspoort. Hij was werk in Nederland gaan zoeken. Vandaar.
Over een paar jaar zou hij teruggaan, een huis bouwen en de band met zijn dochter weer wat aanhalen. Hij liet een foto zien van zijn vrouw in een prachtige felblauwe West-Afrikaanse jurk met aan haar hand een snoezig meisje.
De Kazachstaanse werkte in een hotel aan het Rembrandtplein. ‘Never go there, because the Israelian owner/maffia will cheat you as hell’
Verder hadden we het over de norse Rus, Poetin, man-vrouwverhoudingen in de verschillende landen en het natuurschoon van Sao Tomé en Principe.
Hoe het verder is afgelopen met de nachtportier en de Kazachstaanse weet ik niet, want om 3:00 AM vond ik het tijd om te gaan slapen.
Vandaag zag ik de IDFA-documentaire Midnight Traveler. Een Afghaans gezin filmde hun vlucht naar Europa. Beide ouders waren filmmakers uit Afghanistan. De man/vader had in 2015 een kritische film gemaakt over de Taliban en stond op een dodenlijst.
Dat kreeg hij per telefoon te horen van een vriend, die hij ooit in Iran had ontmoet en zich inmiddels had aangesloten bij de Taliban.
Een prachtig voorbeeld hoe vriendschap het toch kan winnen van ideologie.
Zijn vriend is later door de Taliban opgesloten en vermoord.
De documentaire laat de reis van het gezin met twee meiden zien van Tjatjikistan, naar Afghanistan (Mazar e Sharif), Iran, Turkije, Bulgarije, Servië en Hongarije.
Uiteindelijk na ruim twee jaar krijgt het gezin asiel in Hongarije en ligt Europa verder voor hen open (vrij reizen met een vluchtelingenstatus).
Veel filmopnames (met alleen mobiele telefoon) vinden plaats gedurende de nacht waarin zij grenzen over steken: rennend door akkers, langs prikkeldraad met de voortdurende angst gepakt – of erger – beschoten of anderszins aangevallen te worden door de politie of medemensen met anti-migranten attitudes.
Ook brengen zij vele nachten door in bossen en velden, verstoken van alles. De enige beschutting is elkaar, hun kleding en een zelfgemaakt kampvuurtje.
In Bulgarije vindt het gezin tijdelijk rust in een opvangkamp, totdat er vechtpartijen ontstaan met xenofobe groepen Bulgaarse mannen en de politie niet ingrijpt en hen beschermd. In de grenszone tussen Servië en Hongarije zitten zij maanden vast in een portocabin met een klein veldje van 100 M2, omgeven door rollen prikkeldraad.
Ook hier staat de nacht voor de reis naar het (tijdelijk) onbekende. Helaas gedwongen.
Wel vermoed ik dat de reis en de nacht de filmmaker Hasan Fazili flink heeft geïnspireerd, hetgeen hij zelf ook een aantal keren toegeeft.
Sleutelscène is wat mij betreft de nachtelijke zoektocht naar zijn jongste dochter en er door zijn hoofd schiet dat dit de perfecte filmscène zou zijn. Hasan laat verstandigerwijs het beeld op zwart staan en bekent in al zijn eerlijkheid zijn rolconflict tussen vader en filmer/regisseur.
De documentaire greep mij bijzonder aan, om verschillende redenen.
De vitaliteit en levenslust van deze mensen ook gedurende de meest inhumane omstandigheden. De vrolijkheid, stress en verdriet van hun dochters van circa 6 en 10.
De alomtegenwoordigheid en de continuïteit van het alledaagse. De discussies tussen de twee partners over man-vrouw rollen, de betekenis van film, het vertrouwen of wantrouwen in ‘de mens’.
Midnight traveler gaat over de menselijke waardigheid, het leven as such en de behoefte van iedereen om het individuele potentieel te ontwikkelen en elkaar lief te hebben.
Lucy is de eerst bekende mens, opgegraven in Ethiopië, en leefde zo’n 3,2 miljoen jaar geleden. Zij werd opgegraven op 24 november 1974. Toevalligerwijs precies 45 jaar geleden. De archeologen noemden haar Lucy, naar het nummer van de Beatles: Lucy in the sky with diamonds, een nog altijd prachtige – klassieke – song. https://www.youtube.com/watch?v=2RoA0QTZ-bM
Gelukkig heeft Lucy zich voortgeplant en verspreid, anders waren ik – en velen van ons – er niet geweest. Dank daarvoor, Lucy.
Lucy kwam in mijn leven op de basisschool De Rakkers in Hoorn. Zij was half Surinaamse en had twee achternamen: Ranes en Kraaijer, die zij door elkaar gebruikte. Iets met een scheiding. Lucy was een groot meisje. Lang met kroeshaar. Ze had al kleine borsten in de zesde klas. Ik weet niet goed meer hoe ik mij tot haar verhield. Wel ben ik een keer bij haar thuis geweest en heb haar Surinaamse vader ontmoet. In een klein huisje vlakbij school. Haar vader was een aardige man, althans ik kan mij geen enige negatieve indruk meer van hem herinneren. Lucy was donker, Surinaams en zelfbewust. Ik knikkerde met haar op het schoolplein. Elke poging van medeklasgenoten tot discriminatie of negatieve associaties met haar huidskleur drukte zij adrem de kop in. Don’t fuck with Lucy.
Tijdens mijn middelbare schooltijd was ik korte tijd bevriend met Patrick, ook een half Nederlandse-Surinaamse jongen. Hij heeft mij nog een keer in het klaslokaal door het raam gegooid in een dolle bui. Een hoop glas en een hoop hilariteit.
Patrick had een broer, Vincent. Net zoals ik was Vincent Queen-fan. Of beter: bijna Queen-fan af. Hij wilde zijn Queen platen aan mij verkopen, omdat hij into Marvin Gay was. Nog steeds heb ik het legendarische Queen II album met zijn naam erin. Niets ten nadele van Marvin Gay, maar Queen II is een masterpiece. Nog dank daarvoor, Vincent.
Later heb ik pas begrepen, of denk begrepen te hebben, dat Marvin Gaye hoorde bij zijn identiteitsvorming. Black people listen to black music.
In mijn ogen was het onvoorstelbaar zo’n goed album te verkopen. Goede muziek lijkt mij grenzeloos en identiteitsoverstijgend, zeker als je naar het nummer Father to son luistert. Ook Vincent zal issues met zijn vader hebben gehad. https://www.youtube.com/watch?v=UG6mXohWEf8 Misschien heeft Vincent het album ooit weer gekocht.
Op mijn veertiende schuifelde ik met de pikzwarte Zaïre in het clubgebouw van de scoutingclub Vaandrig Peetoom Vendel op Avalon van Roxy Music. Ik wist niet goed wat ik met haar aan moest. Ze rook naar kokos, zweet en kerrie. Het was heerlijk en ongemakkelijk. Changez!
In 2009 em 2010 ben ik in Senegal geweest op twee onvergetelijke reizen en heb daar veel geleerd van de Senegalese cultuur. Times kills you and we kill te time.
In de afgelopen jaren hebben wij een schoonmaker uit Nigeria in ons huis gehad, via de witte werkster (!?). Shawn is een erg innemende man die met lange halen, snel thuis schoonmaakte en ook af en toe wat brak: van stofzuigerslang tot keramiek. Niet getreurd, hij vertelde ons over zijn verblijf in Finland en de racistische attidude daar en hoe hij daar mee omging. Ook was hij zeer geïntigreerd door de Black Lives Matter Movement in de Verenigde Staten.
Shawn en zijn Nederlands-Surinaamse vrouw kwamen eens bij ons eten. We hadden het over racisme en het Sinterklaasfeest. Over dat laatste waren ze vrij gelaten. Shawn kreeg regelmatig de verwijzing naar Zwarte Piet naar zich toegeslingerd in de periode 20 november – 5 december. Ze hadden niet zoveel met het feest. Zijn partner refereerde aan haar vader: trek je niets aan van wat anderen vinden of zeggen. Volg je eigen weg.
Afgelopen dinsdag bezocht Jerry Afriye van Kick Out Zwarte Piet (KOZP) de minor migratievraagstukken van de Hogeschool van Amsterdam. Hij hield een gloedvol betoog over de ractistische herkomst van de figuur Zwarte Piet. Weinig spelden tussen te krijgen. Hij is één van de weinige Nederlanders die op dit onderwerp uitputtende kennis van zaken heeft. Een promotie-onderzoek ligt in het verschiet.
Zijn ambitie is volgend jaar een Zwarte Piet-loos – Zwarte Piet vervangen door Schoorsteen Piet – Sinterklaasfeest in heel Nederland. Dat lijkt mij wat ambitieus.
Gisteren was is ik in Volendam tijdens de voetbal wedstrijd onder-17 Volendam – DRC. Een legendarische wedstrijd overigens. Voorafgaand aan de start liep ik een klein rondje door Volendam. Europaplein en de IJsselmeerdijk. Harinkje eten. Sinterklaas was er ook. En Zwarte Piet. Pikzwart. Rode lippen. Oorringen. En lang krullend haar. Dat laatste was over de top. Dreadlocks OK, maar een zwarte man met lang krullend haar?
Jerry sprak dinsdag jl. ook over institutioneel racisme. Een lastig begrip. Wat is dat? Volgens mijn collega Loek, socioloog, zou dat inhouden dat racisme in instituties geborgd zou zijn. Quod non.
De sociaal-economische positie van Surinaams-Nederlanders is heel goed te noemen als we naar de cijfers van het Sociaal Cultureel Planbureau kijken. We zijn hier niet in de Verenigde Staten zoals tragisch en prachtig vertoond in de documentaire America to me, ook al is Obama acht jaar president geweest. https://www.vpro.nl/programmas/america-to-me.html
Wel kampt Nederland met alledaags racisme op voetbalvelden, zoals in de kop van Noord-Holland waar donkere spelers nog steeds als negers worden aangeduid of in sommige voetbalstadions. Ook is etnisch profileren aan de orde van de dag.
Met Rutte ben ik het eens dat alledaags racisme binnen de samenleving moet worden opgelost. Binnen het voetbal kan daar een mooi begin mee worden gemaakt, want dat bindt velen.
Onze samenleving staat op een kruispunt, waar er maar één juiste afslag is.
Dank Lucy, Patrick, Vincent, Zaïre, Shawn, Jerry en Robert voor de verrijking van mijn leven.
marcohofmanopleros 